GİRİŞ Metaverse kavramı, son zamanların moda sözcüğü olmasına rağmen, ilk olarak yazar Neal Stephenson tarafından 1992 tarihli Snow Crash isimli bilim kurgu romanında kullanılmıştır. Bu kavram,
"meta" (Yunanca'da "sonra" veya "ötesi" anlamına gelen) ve
"universe" (İngilizce'de "evren" anlamına gelen) kelimelerinin bir birleşimidir. Facebook'un CEO'su Mark Zuckerberg tarafından
"internetin bir sonraki bölümü" olarak tanımlanan Metaverse, sosyal medyadan türeyen konseptler ile artırılmış gerçeklik (AR), sanal gerçeklik (VR) ve blockchain'e dayalı simüle edilmiş bir dijital ortam olarak anlatılabilir
[1]. Kısacası, Metaverse, işe ve okula gidebileceğiniz, alışveriş yapabileceğiniz, konser izleyebileceğiniz vb. yapabileceğiniz bir sanal gerçeklik dünyasıdır.
Facebook'un adını Meta olarak değiştiren ve şu anda Metaverse geliştiren Zuckerberg, 28 Ekim 2021'de yayınlanan Meta'nın
"Kurucunun Mektubu"nda,
"[onun] umudunun önümüzdeki on yıl içinde "Metaverse"ün bir milyar insana ulaşacağı, yüz milyarlarca dolarlık dijital ticarete ev sahipliği yapacağı ve milyonlarca üretici ve geliştiricinin işini destekleyeceği" yönünde olduğunu belirtti
[2]. İnternet için bu sonraki bölüm ne kadar heyecan verici olursa olsun, Metaverse, gerçekleşen veya gerçekleşebilecek hukuki problemler ile ilgili küresel tartışmalara neden oldu.
Bazı görüşler
"Metaverse"ün
"ne yeni ne de kanunsuz" olduğunu iddia ediyor
[3]. Örneğin, Singapur Sosyal Bilimler Üniversitesi, Hukuk Fakültesi'nde öğretim görevlisi ve RHTLaw Asia'da Hukuk Müşavirliği olarak görev yapan Alexander Woon,
"normal ceza hukuku ve medeni hukuk kuralları, yalnızca Metaverse "içinde" olduğunuz için uygulanmayı bırakmadığını" iddia etmektedir
[4]. Singapur'da iken birisi, online avatarını kullanarak birisini taciz eder ise,
"Protection from Harassment Act" (Tacizden Koruma Yasası) hükümlerinin uygulanacağını ve taciz edenin yargılanabileceğini savunmaktadır
[5]. Diğer birçok kişi ise,
"Metaverse"ün sebep olabileceği öngörülemeyen hukuki problemler nedeni ile endişe duymaktadır. Bu makalemizde, internetin bir sonraki bölümünde karşılaşabileceğimiz hukuki problemleri kısaca ele alacağı
HUKUKİ PROBLEMLER Verilerin Korunması ve Gizlilik: Metaverse platformları ile ilgili önemli bir endişe, verilerin korunması ve gizlilik konusu olmaktadır. Akıllı telefon uygulamalarının ve web sitelerin kullanıcıları hakkında kişisel veriler topladığı ve davranışlarını takip ettiği bilinmektedir. Halihazırda toplanmakta olan kişisel verilen listesi sonsuzdur ve liste, bunlarla sınırlı kalmamak kaydıyla, kullanıcıların adını, e-posta adresini, konumunu, akıllı telefon uygulamalarında veya web sitelerde geçirilen zamanı, bir alışveriş sepetindeki ürünleri, geçmişte ziyaret edilen sayfaları vb. verileri içermektedir
[6]. Verilerin korunması ve gizlilik kuralları, kullanıcılara, kişisel verilerinin toplanmasına izin vermeme imkânı tanısa dahi, (örneğin, kullanıcılara "uygulama beni takip etmesin" veya "çerezleri kabul etme" seçeneği sunulmaktadır), kullanıcı uygulamanın onu takip etmesini kabul etmese dahi, araştırmalar bazı iPhone uygulamalarının bunu dikkate almayıp, yine de kullanıcıyı takip ettiğini göstermektedir
[7]. Fiziksel dünyada mevcut verilerin korunması ve gizlilik ile ilgili sorunlar göze alındığında, bu tür sorunlar dijital dünyada daha da endişe verici olmakta ve ön plana çıkmaktadır. Bunun sebebi, sanal gerçeklik platformlarının, kuruluşların normalde bir akıllı telefon uygulaması veya bilgisayar ekranı aracılığıyla erişilemeyen kişisel verileri toplamasına izin vermesidir. Şirketlerin, yüz ifadeleri, ses tonlamaları, hareketler ve hatta belki de beyin dalgası gibi fizyolojik tepkileri ve biyometrik verilerin toplanacağı ileri sürüldüğünden, sanal gerçeklik platformlarının rahatsız edici derecede müdahaleci olacağı gözetilmektedir
[8][9]. Bu sebeple, verilerin korunması ve gizlilik açısından, Metaverse platformlarının geliştirilmesi, hukukçulara göre birçok cevaplanmamış soruyu gündeme getirmektedir. Verilerin işlenmesi sorumluluğu kimde olacaktır? Kaybolan veya çalınan verilerden kim sorumlu olacaktır? Kullanıcılar verilerin işlenmesi nasıl ve ne zaman izin verecektir?
[10][11] Fikri Mülkiyet ve Telif Hakkı: Metaverse, kullanıcılarının işe gitmelerine, toplantılara katılmalarına, konser izlemelerine vb. olanak sağlamanın yanı sıra, insanların birlikte yaratıcı olmaları için bir alan olarak dahi hizmet etmektedir. Fikri mülkiyet haklarının ortaklaşa oluşturulması ve müşterek eser sahipliği konusu kuşkusuz
"Metaverse"ün hukuki problemlerinden biri olacaktır. Dolayısıyla, Avrupa Komisyonu, yeni teknolojilerden kaynaklanan müşterek eser sahipliği ile ilgili reformları şimdiden göz önünde bulundurmaktadır
[12].
Non-fungible token ("NFT") pazarı, fikri mülkiyet ve telif hakkı ihlali sorunlarına dahi neden olabilir. Üzerinde anlaşmaya varılmış değere sahip olan ve benzer değerdeki diğer kalemler ile değiştirilebilir olan misli malların (para birimleri, hisse senetleri, yatırım fonları, değer metaller vb.) aksine, gayri-misli mallar türünün tek örneğidir ve değiştirilemezdir
[13]. Gayri-misli mallar gayrimenkul, koleksiyon kartları, tablolar vb. olabilir
[14]. NFT'ler,
"sanal veya fiziksel varlıklar için sahiplik sertifikaları" olarak tanımlanabilecek gayri-misli mal türüdür
[15]. Tablolar gibi geleneksel sanat eserleri, benzersiz olmaları nedeniyle değerli olsa dahi, dijital dosyalar kolayca ve sonsuz bir şekilde çoğaltılabilir
[16]. NFT'ler ile sanat eseri, satın alınabilen ve satılabilen bir dijital sahiplik sertifikası yaratmak için "tokenize edilmektedir"
[17]. NFT pazarının pek çok katılımcısı bulunmasına rağmen, hukukçular çoğu katılımcının telif hakkı ile korunan eserler ile ilgili hukuki kısıtlamalara aşina olmadığını ileri sürmektedir. Örneğin, bir NFT alıcısı, NFT ile ilişkili eseri satın aldığını düşünebilir. Ancak, özellikle bir başkasına devredilmediği sürece, eser sahibi, eseri kopyalama, dağıtma, değiştirme ve halka açık olarak sergileme münhasır hakkını elinde bulunduran telif hakkı sahibidir. Sonuç olarak, NFT ile ilişkili eser ile ilgili hakların yanıltıcı olduğunu düşünen ve değer kaybıyla karşı karşıya kalan bir NFT alıcısı, NFT satıcısına karşı dava açabilir
[18].
Cinsel Taciz: Ne yazık ki cinsel taciz, fiziksel dünyada olduğu kadar dijital dünyada dahi gündemde. Öyle ki,
"Metaverse"te halihazırda bildirilen çok sayıda cinsel taciz vakası bulunmaktadır.
Örneğin, Siggens Hanım, Oculus Quest VR kulaklığı ile Population One isimli nişancı oyununu oynar iken, başka bir avatar, onun avatarını taciz etmiş bulunmaktadır. Siggens Hanım, bu avatarın durmasını söylediğinde, aldığı oldukça endişe verici yanıt,
"Bu Metaverse – İstediğimi yapacağım" oldu. Siggens Hanım, kendisini taciz eden kişinin kullanıcı hesabını oyun içinde bir form aracılığıyla şikâyet ettiğini ve ardından otomatik olarak
"kullanıcıya ceza verildiği"şeklinde bir yanıt aldığını belirtti. Ancak bu kullanıcıya verilen ceza hakkında netlik bulunmadığı gerçektir
[19].
"Metaverse"teki bir başka cinsel taciz mağduru, avatarı bir yabancı tarafından taciz edilen, Meta'nın sahip olduğu bir VR platformu olan Horizon Worlds için
"beta testing
" yapan bir kişidir. Meta'nın bu olay ile ilgili dahili incelemesi,
"beta testing
" yapan kişinin, esasen kendisi balonun dışına çıkana kadar diğer avatarların onun avatarı ile etkileşime girmesini önleyen koruyucu bir balonun içine yerleştiren
"Güvenli Bölge" adlı bir araç kullanması gerektiği sonucuna vardı.
"Dijital çağ için yeniden paketlenmiş çağdışı kadın düşmanlığı" olarak tanımlanan bu yorum,
"kadınlara sokakta yürürken taciz edilmek istemiyorlar ise evde kalmaları gerektiğini söylemenin dijital karşılığı" olarak eleştirildi
[20]. Bununla birlikte,
"Metaverse"teki cinsel taciz eylemleri sadece el yordamıyla sınırlı değildir, öyle ki Metaverse platformlarında toplu tecavüz ihbarları bile olmuştur
[21].
Bu tür cinsel taciz şikayetlerinin ardından Meta, Horizon Worlds ve Horizon Venues'a gelecek olan
"Kişisel Sınırlar"özelliğini tanıtmıştır. Bu yeni özellik, avatarlar arasında 4 fitlik bir mesafe sağlayacak ve bir avatar, başka bir avatarın kişisel sınırını işgal etmeye çalışırsa, sınıra ulaştıklarında sistem hareketlerini durduracaktır. Meta, bu 4 fitlik sınırı varsayılan bir ayar olarak sunacak, ancak insanların kendi sınırlarını belirlemelerine izin vermek gibi değişiklik yapmayı göz önünde bulunduracaktır
[22].
Kişisel Yaralanmalar: Yukarıda izah edildiği üzere, Metaverse, VR ve AR'den oluşmaktadır. Bu teknolojiler kulağa benzer gelse dahi, ihtiyaç duydukları cihazlar ve sağladıkları deneyim açısından aralarında önemli farklılıklar bulunmaktadır. VR, başka bir yerde bulunduğunuz izlenimini yaratmak için gördüğünüzü tamamen değiştiren kulakları gerektirmektedir. Oysa Microsoft HoloLens gibi AR cihazları şeffaftır ve kullanıcıların önlerindeki her şeyi görmelerine izin verirken, neye bakıyorlar ise ona görüntü yansıtmaktadırlar. Bu teknoloji aynı zamanda, telefonunuzun kamerasını kullanarak çevrenizi izleyen ve ekrana görüntü yansıtan
Pokémon Go gibi AR uygulamalarına ve oyunlarına sahip akıllı telefonları da kapsar. Daha basit bir ifade ile, sanal gerçeklilik gördüğünüzü tamamen değiştirmekte iken, artırılmış gerçeklik gördüklerinize ekleme yapmaktadır
[23].
Pokémon Go gibi mevcut AR oyunları,
"Metaverse"ün benzer veya daha da kötü kişisel yaralanmalara neden olacağına dair hiçbir şüphe olmadığını göstermektedir.
Pokémon Go, IOS ve Android cihazlarında oynanabilen bir 2016 AR oyunudur. Oyun, oyuncunun gerçek dünyadaki konumundaymış gibi görünen
Pokémon adlı sanal yaratıkları bulmak, yakalamak, eğitmek ve onları savaştırmak için GPS'li mobil cihazları kullanmaktadır. Oyunun amacı, mümkün olduğu kadar farklı karakter toplamak ve onları bulmak için oyuncular fiziksel olarak yürümeli, bisiklete binmeli veya mahallelerinde dolaşmalıdır. Oyunun popülaritesine rağmen araştırmacılar, bu akıllı telefon oyun uygulaması araba kazalarına, yaralanmalara ve hatta ölümlere neden olduğundan, bu oyunun piyasaya sürülmesinden 148 gün sonra Amerika Birleşik Devletleri'nde 7,3 milyara dolara kadar hasara neden olduğunu iddia etmektedirler
[24]. Bu olası kişisel yaralanmaları öngören
Pokémon Go'nun geliştiricisi, Niantic, tüm oyuncuların bir kaza, yaralanma veya hasar durumunda Niantic'in sorumluluğundan feragat eden bir feragat reddi içeren kullanım şartlarını kabul etmelerini şart koşmaktadır. Kullanıcılar, bu kullanım şartlarını kabul etmedikleri takdirde oynamalarına izin verilmemektedir. Ek olarak, sorumluluk reddi, oyuncuların Niantic'e karşı mahkemede dava açmasını önlemeyi amaçlayan bağlayıcı bir tahkim maddesi içermektedir
[25].
Pokémon Go'ya benzer şekilde Metaverse, başa takılan bir cihazın kullanılmasını gerektirmektedir, bu sebeple kullanıcı içinde bulundukları gerçek ortamı göremez, bu da kullanıcıların nesnelere takılmalarını, merdivenlerden veya pencereden düşmelerini, duvara ve hatta etrafındaki insanlara çarpmalarını mümkün kılarak, kullanıcının ve çevresindekilerin ciddi fiziksel yaralanmasına neden olabilir. Buna ek olarak,
"Metaverse o kadar gerçek ve korkutucu olabilir ki, katılımcıların %30'u ikiz kuleler arasında simüle edilmiş bir ip yürüyüşü ile bir odayı geçemez, bu yüzden birkaç kalp krizi bile olabileceği" ileri sürülmüştür
[26]. Ayrıca, kullanıcılar farkında olmadan yanıp sönen ışıkların ve/veya rahatsızlık ve/veya nöbetlere neden olabilecek görüntülerin bulunduğu alanlara erişebileceğinden, ışığa duyarlı epilepsisi olan kullanıcılarda Metaverse zihinde kişisel yaralanmaya neden olabilir ve hatta şiddet içeren görüntülere maruz kalmak kullanıcıları travmatize edebileceğinden ve travma sonrası stres bozukluğuna yol açabileceğinden, duygulara yönelik kişisel yaralanmalar bile gerçekleşebilir
[27]. Bu sebeple, sanal gerçeklik platformlarının kullanım koşulları benzer bir mesuliyetten beraat içermediği takdirde, Metaverse geliştiricilerine karşı ihmal ve ürün sorumluluğu davaları kaçınılmaz hale gelecektir.
SONUÇ Metaverse kuşkusuz birçok fırsat yaratmaktadır. Ancak, hükümetler ve kanun koyucuların inisiyatif almaları ve bahsi geçen hukuki sorunları önlemek için yeni teknolojilerin geliştirilmesine uyum sağlamaları gerekmektedir. Örneğin, Avrupa Komisyonu (EC), dijital işletmelerin büyümesine izin verirken, çevrimiçi ortamlarda kullanıcılar için şeffaflığı ve güvenliği artırmayı amaçlayan Dijital Hizmetler Yasası (DSA) mevzuatını önermiştir. Ek olarak Kanada,
"Tüketici Gizliliğinin Korunması Yasası ile Kişisel Bilgi ve Verilerin Korunması Mahkemesi Yasasını yürürlüğe koymak ve diğer Yasada sonuç niteliğinde ve ilgili değişiklikleri yapmak için bir Yasa" başlıklı yeni bir veri gizliliği yasası önermiştir.
KAYNAKÇA [1]
https://about.fb.com/news/2021/10/founders-letter/ [2] ibid.
[3]
https://www.singaporelawwatch.sg/Headlines/the-metaverse-is-not-above-real-world-law-opinion [4] ibid.
[5] ibid.
[6]
https://www.thesun.co.uk/tech/6507593/what-is-cookie-internet-accept-info-decline-delete-cookies-explained/ [7]
https://www.washingtonpost.com/technology/2021/09/23/iphone-tracking/ [8]
https://www.nortonrosefulbright.com/en-us/knowledge/publications/5cd471a1/the-metaverse-the-evolution-of-a-universal-digital-platform [9]
https://www.dataprotectionreport.com/2022/01/privacy-in-a-parallel-digital-universe-the-metaverse/ [10]
https://www.pwc.ch/en/insights/regulation/legal-compliance-metaverse.html [11]
https://www.nortonrosefulbright.com/en-us/knowledge/publications/5cd471a1/the-metaverse-the-evolution-of-a-universal-digital-platform [12]
https://www.pwc.ch/en/insights/regulation/legal-compliance-metaverse.html [13]
https://www.businessinsider.com/fungible-meaning [14]
https://www.bbc.com/news/technology-56371912 [15] ibid.
[16] ibid.
[17] ibid.
[18]
https://www.whitecase.com/publications/alert/rise-nfts-opportunities-and-legal-issues [19]
https://www.nytimes.com/2021/12/30/technology/metaverse-harassment-assaults.html [20]
https://www.theguardian.com/commentisfree/2021/dec/18/metaverse-new-venue-sexual-harassment-facebook [21]
https://www.independent.co.uk/tech/meta-personal-boundaries-metaverse-sexual-harass-b2007878.html [22]
https://www.independent.co.uk/tech/meta-personal-boundaries-metaverse-sexual-harass-b2007878.html [23]
https://sopa.tulane.edu/blog/whats-difference-between-ar-and-vr#:~:text=The%20distinctions%20between%20VR%20and,while%20VR%20is%20completely%20virtual&text=VR%20requires%20a%20headset%20device,only%20enhances%20a%20fictional%20reality [24]
https://news.sky.com/story/death-by-pokemon-go-game-caused-up-to-7-3bn-damage-claim-researchers-11146310 [25]
https://www.hshlawyers.com/articles/pokemon-go-personal-injury-safety-issues-and-liability/ [26]
https://www.forbes.com/sites/schuylermoore/2021/12/22/law-in-the-metaverse/?sh=df6aec045d13 [27] https://www.computerweekly.com/feature/A-legal-minefield-called-the-metaverse