Yapay zeka (AI) teknolojisinin hızla gelişmesiyle birlikte, veri gizliliği ve koruma konuları giderek daha önemli hale gelmektedir. Özellikle verilerin bulut sistemlerinde işlenmesi ve saklanması, verilerin yurtdışına çıkarılması gibi durumlar, çeşitli ülkelerin regülasyonlarına tabi tutulmaktadır. Bu makale, Türkiye (TR), ABD (US) ve Birleşik Krallık'ta (UK) yapay zeka kullanımı ve veri transferi ile ilgili yasaları incelenecektir. Özellikle, bu ülkelerin yasalarının, yapay zekanın bulut bilişimde kullanılması amacıyla verilerin uluslararası olarak transfer edildiği durumlarda nasıl uygulandığına dikkat edecektir.
Birleşik Krallık (UK)
Birleşik Krallık'ta veri gizliliği ve koruma konuları, 2018 yılında yürürlüğe giren Genel Veri Koruma Yönetmeliği (GDPR) ve Data Protection Act 2018 tarafından düzenlenmektedir. GDPR'ın temel ilkeleri arasında verilerin adil ve yasal bir şekilde işlenmesi, belirli ve meşru amaçlar için toplanması ve uygun güvenlik önlemleri ile korunması yer almaktadır.
AB Yapay Zeka Yasası: AB Yapay Zeka Yasası, AB içinde yapay zeka için tek tip bir yasal ve düzenleyici çerçeve sağlamayı amaçlamaktadır. Yasa, yapay zeka sistemlerine bir risk düzeyi atar ve kritik altyapı, kolluk kuvvetleri ve sağlık hizmetlerinde kullanılan yüksek riskli yapay zeka uygulamaları için katı kurallar koyar. Bu yasa UK tarafından da benimsenmesi beklenmektedir.
Yapay zeka platformlarının, özellikle bulut tabanlı sistemlerin kullanımı, genellikle verilerin uluslararası sınırlar ötesine transfer edilmesini içerir. Bu durumda, Bilgi Komisyonu Ofisi (ICO) tarafından belirlenen kurallar devreye girer. Verilerin Birleşik Krallık dışına transferi için uygun güvenlik önlemlerinin alınması gerekmektedir. ICO, yurtdışına veri transferi için bir Veri Transferi Anlaşması (DTA) yapılmasını şart koşar. AI platformlarına veri yüklenmesi ve bu verilerin yurtdışına transfer edilmesi durumunda, aynı DTA'nın imzalanması gerekmektedir.
Amerika Birleşik Devletleri (US)
ABD, AB'den farklı olarak, veri koruma konusuna sektörel bir yaklaşım benimsemekte olup, farklı endüstriler ve veri türleri için farklı yasalar çıkarmaktadır. Federal Ticaret Komisyonu (FTC) Yasası, Sağlık Sigortası Taşınabilirlik ve Sorumluluk Yasası (HIPAA) ve Kaliforniya Tüketici Gizliliği Yasası (CCPA) önemli düzenlemelerdendir.
Önemli Maddeler:
-Endüstri Özelinde Düzenlemeler: Örneğin, CCPA, Kaliforniya'daki tüketicilerin kişisel verileri hakkında bilgi sahibi olma, silme ve satılmasını reddetme haklarını korur. HIPAA ise sağlık verilerini düzenler.
-Şeffaflık ve Onay: CCPA gibi yasalar, şirketlerin veri toplama yöntemlerini müşterilere bildirmesini ve veri kullanımı için onay almasını gerektirir.
-Güvenlik Önlemleri: FTC Yasası, kişisel veri ihlallerini önlemek için kuruluşların uygun güvenlik önlemleri almasını zorunlu kılar.
ABD'de AI ve veri paylaşımı konusundaki düzenlemeler, eyaletler ve sektörler arasında farklılık gösterebilir. Ancak genel olarak, ABD'nin uluslararası veri transferi konusundaki düzenlemeleri, AB ve UK'deki kadar katı değildir. Bu durum, ABD'li şirketlerin uluslararası veri transferlerinde daha esnek hareket edebilmelerini sağlar. Bununla birlikte, ABD'de de veri koruma ve gizliliği konularında artan bir farkındalık ve düzenleme eğilimi gözlenmektedir.
Türkiye (TR)
Türkiye'de veri gizliliği ve koruma konuları, 2016 yılında yürürlüğe giren Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (KVKK) tarafından düzenlenmektedir. KVKK, GDPR'a benzer ilkeler içermekte olup, kişisel verilerin korunması ve işlenmesi konularında ayrıntılı düzenlemeler içermektedir.
AI ve Veri Transferi: Türkiye'de AI platformları kullanılarak verilerin yurtdışına transfer edilmesi durumunda, KVKK'nın 9. maddesi devreye girer. Bu maddeye göre, kişisel verilerin yurtdışına transferi için ilgili kişinin açık rızası gerekmekte olup, veri transferi yapılacak ülkenin yeterli korumaya sahip olması veya veri sorumlusunun yeterli koruma taahhüdünde bulunması gerekmektedir. Ayrıca, Kişisel Verileri Koruma Kurulu'ndan (KVK Kurulu) izin alınması gerekmektedir.
Karşılaştırmalı Değerlendirme
Kapsam ve Strateji:
-AB: GDPR ve yakında çıkacak olan Yapay Zeka Yasası ile birlikte, kapsamlı ve birleşik bir strateji sunarak, katı veri koruma ve yüksek riskli AI kontrolüne odaklanır.
-ABD: Farklı sektörler ve veri türleri için farklı düzenlemelerle parçalı ve sektörel bir yaklaşım.
-Birleşik Krallık: GDPR yönergelerini sürdürürken, AI inovasyonunu destekleyen özel düzenleyici yapılar.
-Türkiye: GDPR'ı uygulamaya alarak AI girişimlerini destekleyen ve katı veri koruma yasaları uygulayan yaratıcı bir yaklaşım.
Hesap Verebilirlik ve Şeffaflık:
Her üç bölge de bu kavramlara vurgu yapsa da, uygulamaları farklılık gösterir. ABD'nin yaklaşımı sektöre bağlı olarak değişirken, AB ve UK daha katı düzenlemelere sahiptir. Türkiye ise KVKK'da açık rıza ve şeffaflık üzerine özel hükümler eklemiştir.
İnsan Gözetimi ve Etik AI:
AB Yapay Zeka Yasası, yüksek riskli AI sistemleri için insan gözetimini açıkça zorunlu kılarken, ABD ve UK daha genel etik ilkeler ve sektör en iyi uygulamalarına vurgu yapar. Türkiye ise AI politikalarında ve planlarında etik AI uygulamalarına öncelik verir.
Uygulama ve Uyumluluk:
ABD, çeşitli ajanslara güvenerek, uygulamada tutarsızlıklara yol açabilen bir yaklaşım benimserken, AB ve UK veri koruma otoriteleri merkezileştirilmiş uygulama süreçlerine sahiptir. Türkiye'de KVKK, veri koruma yasalarının uyum ve uygulamasını merkezi olarak yönetmekten sorumludur.
AI ve veri transferinin uygulanması konusunda, US, TR ve UK arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır. US, veri transferinde daha esnek bir yaklaşım benimserken, UK ve TR daha katı düzenlemelere sahiptir. AB'nin kapsamlı yaklaşımı, US'in sektörel yapısı, UK'nin dengeli stratejisi ve Türkiye'nin yaratıcı yasaları, bu bölgelerin farklı düzenleyici felsefelerini ve önceliklerini yansıtır. Bununla birlikte, tüm ülkelerde veri koruma ve gizliliği konularında artan bir yasal odaklanma ve farkındalık görülmektedir. Daha kesin bilgi ve güncellemeler için, yasal uzmanlarla ve hükümet düzenleyici makamlarıyla iletişime geçilmesi tavsiye edilir.
Birleşik Krallık (UK)
Birleşik Krallık'ta veri gizliliği ve koruma konuları, 2018 yılında yürürlüğe giren Genel Veri Koruma Yönetmeliği (GDPR) ve Data Protection Act 2018 tarafından düzenlenmektedir. GDPR'ın temel ilkeleri arasında verilerin adil ve yasal bir şekilde işlenmesi, belirli ve meşru amaçlar için toplanması ve uygun güvenlik önlemleri ile korunması yer almaktadır.
AB Yapay Zeka Yasası: AB Yapay Zeka Yasası, AB içinde yapay zeka için tek tip bir yasal ve düzenleyici çerçeve sağlamayı amaçlamaktadır. Yasa, yapay zeka sistemlerine bir risk düzeyi atar ve kritik altyapı, kolluk kuvvetleri ve sağlık hizmetlerinde kullanılan yüksek riskli yapay zeka uygulamaları için katı kurallar koyar. Bu yasa UK tarafından da benimsenmesi beklenmektedir.
Yapay zeka platformlarının, özellikle bulut tabanlı sistemlerin kullanımı, genellikle verilerin uluslararası sınırlar ötesine transfer edilmesini içerir. Bu durumda, Bilgi Komisyonu Ofisi (ICO) tarafından belirlenen kurallar devreye girer. Verilerin Birleşik Krallık dışına transferi için uygun güvenlik önlemlerinin alınması gerekmektedir. ICO, yurtdışına veri transferi için bir Veri Transferi Anlaşması (DTA) yapılmasını şart koşar. AI platformlarına veri yüklenmesi ve bu verilerin yurtdışına transfer edilmesi durumunda, aynı DTA'nın imzalanması gerekmektedir.
Amerika Birleşik Devletleri (US)
ABD, AB'den farklı olarak, veri koruma konusuna sektörel bir yaklaşım benimsemekte olup, farklı endüstriler ve veri türleri için farklı yasalar çıkarmaktadır. Federal Ticaret Komisyonu (FTC) Yasası, Sağlık Sigortası Taşınabilirlik ve Sorumluluk Yasası (HIPAA) ve Kaliforniya Tüketici Gizliliği Yasası (CCPA) önemli düzenlemelerdendir.
Önemli Maddeler:
-Endüstri Özelinde Düzenlemeler: Örneğin, CCPA, Kaliforniya'daki tüketicilerin kişisel verileri hakkında bilgi sahibi olma, silme ve satılmasını reddetme haklarını korur. HIPAA ise sağlık verilerini düzenler.
-Şeffaflık ve Onay: CCPA gibi yasalar, şirketlerin veri toplama yöntemlerini müşterilere bildirmesini ve veri kullanımı için onay almasını gerektirir.
-Güvenlik Önlemleri: FTC Yasası, kişisel veri ihlallerini önlemek için kuruluşların uygun güvenlik önlemleri almasını zorunlu kılar.
ABD'de AI ve veri paylaşımı konusundaki düzenlemeler, eyaletler ve sektörler arasında farklılık gösterebilir. Ancak genel olarak, ABD'nin uluslararası veri transferi konusundaki düzenlemeleri, AB ve UK'deki kadar katı değildir. Bu durum, ABD'li şirketlerin uluslararası veri transferlerinde daha esnek hareket edebilmelerini sağlar. Bununla birlikte, ABD'de de veri koruma ve gizliliği konularında artan bir farkındalık ve düzenleme eğilimi gözlenmektedir.
Türkiye (TR)
Türkiye'de veri gizliliği ve koruma konuları, 2016 yılında yürürlüğe giren Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (KVKK) tarafından düzenlenmektedir. KVKK, GDPR'a benzer ilkeler içermekte olup, kişisel verilerin korunması ve işlenmesi konularında ayrıntılı düzenlemeler içermektedir.
AI ve Veri Transferi: Türkiye'de AI platformları kullanılarak verilerin yurtdışına transfer edilmesi durumunda, KVKK'nın 9. maddesi devreye girer. Bu maddeye göre, kişisel verilerin yurtdışına transferi için ilgili kişinin açık rızası gerekmekte olup, veri transferi yapılacak ülkenin yeterli korumaya sahip olması veya veri sorumlusunun yeterli koruma taahhüdünde bulunması gerekmektedir. Ayrıca, Kişisel Verileri Koruma Kurulu'ndan (KVK Kurulu) izin alınması gerekmektedir.
Karşılaştırmalı Değerlendirme
Kapsam ve Strateji:
-AB: GDPR ve yakında çıkacak olan Yapay Zeka Yasası ile birlikte, kapsamlı ve birleşik bir strateji sunarak, katı veri koruma ve yüksek riskli AI kontrolüne odaklanır.
-ABD: Farklı sektörler ve veri türleri için farklı düzenlemelerle parçalı ve sektörel bir yaklaşım.
-Birleşik Krallık: GDPR yönergelerini sürdürürken, AI inovasyonunu destekleyen özel düzenleyici yapılar.
-Türkiye: GDPR'ı uygulamaya alarak AI girişimlerini destekleyen ve katı veri koruma yasaları uygulayan yaratıcı bir yaklaşım.
Hesap Verebilirlik ve Şeffaflık:
Her üç bölge de bu kavramlara vurgu yapsa da, uygulamaları farklılık gösterir. ABD'nin yaklaşımı sektöre bağlı olarak değişirken, AB ve UK daha katı düzenlemelere sahiptir. Türkiye ise KVKK'da açık rıza ve şeffaflık üzerine özel hükümler eklemiştir.
İnsan Gözetimi ve Etik AI:
AB Yapay Zeka Yasası, yüksek riskli AI sistemleri için insan gözetimini açıkça zorunlu kılarken, ABD ve UK daha genel etik ilkeler ve sektör en iyi uygulamalarına vurgu yapar. Türkiye ise AI politikalarında ve planlarında etik AI uygulamalarına öncelik verir.
Uygulama ve Uyumluluk:
ABD, çeşitli ajanslara güvenerek, uygulamada tutarsızlıklara yol açabilen bir yaklaşım benimserken, AB ve UK veri koruma otoriteleri merkezileştirilmiş uygulama süreçlerine sahiptir. Türkiye'de KVKK, veri koruma yasalarının uyum ve uygulamasını merkezi olarak yönetmekten sorumludur.
AI ve veri transferinin uygulanması konusunda, US, TR ve UK arasında önemli farklılıklar bulunmaktadır. US, veri transferinde daha esnek bir yaklaşım benimserken, UK ve TR daha katı düzenlemelere sahiptir. AB'nin kapsamlı yaklaşımı, US'in sektörel yapısı, UK'nin dengeli stratejisi ve Türkiye'nin yaratıcı yasaları, bu bölgelerin farklı düzenleyici felsefelerini ve önceliklerini yansıtır. Bununla birlikte, tüm ülkelerde veri koruma ve gizliliği konularında artan bir yasal odaklanma ve farkındalık görülmektedir. Daha kesin bilgi ve güncellemeler için, yasal uzmanlarla ve hükümet düzenleyici makamlarıyla iletişime geçilmesi tavsiye edilir.